«رابط فرانسوی»، پنجاه سال بعد

رابط فرانسوی پنجاه‌ساله شد: تریلر پلیسی مدرنِ ویلیام فریدکین که از ابتدای دهه‌ی هفتاد می‌آمد و بیشتر از آن‌که شبیه به نمونه‌های پیش از خود باشد، هم‌خانواده‌ی فیلم‌هایی بود که هنوز از راه نرسیده‌ بودند، که بعدها با الهام از آن از راه رسیدند. به‌رغم تفاوت‌های ظریف ژانری، برخی از منتقدانْ فیلم فریدکین را پاسخی خیابانی‌ـ‌رئالیستی به فانتزی فیلم‌های جیمز باند می‌دانستند. و طبعاً یکی از مهم‌ترین محرک‌های این تقابل معنادار، تفاوت در منبع اقتباس آن‌ها بود: داستان (یان فلمینگ) در برابر ناداستان (رابین مور). اما فارغ از این تمایز ادبی، عامل کلیدی دیگری هم دخیل بود. دست‌کم امروز، از نقطه‌ای که اکنون ایستاده‌ایم و با فاصله‌ی چند دهه‌ای که با آن روزگاران داریم، نقش این عامل پررنگ‌تر جلوه می‌کند: ویلیام فریدکین. او کسی بود که چنان نکبت و پلشتی را به یک تریلر پلیسی تزریق کرد که تا پیش از آن کم‌سابقه بود. آیا همه‌چیز از او و از درون او مایه می‌گرفت؟ طبعاً نه. او یکی از ساکنان دوران متلاطمی بود که نزاکت و پرده‌پوشیِ ظاهری‌ـ‌استودیویی هالیوود کلاسیک را برنمی‌تافت. فانتزیِ «جیمز باند»ای برای او زیادی تروتمیز، بی‌نقص، و کلاسیک بود. او یک کلانشهر/نیویورک دوزخیِ واقعی می‌خواست که با تصاویر چرک، تیره، و لرزانش، هم‌زمان دوزخی‌تر و واقعی‌ترش کند.

او به کمک اوون رویزمن که متخصص فیلمبرداری در خیابان بود، به تصاویری زننده، خارج از فوکوس، و همراه با نورپردازی طبیعی رسید که در کنارِ دیالوگ‌نویسی خیابانی، پرفورمنس‌های غیرنمایشی، و میزانسن‌های ناتورالیستی، سبک ویژه‌اش را می‌ساختند: یک رئالیسم چرک و پَست که بعدها خیلی‌ها از آن الهام گرفتند. جنون و سرگردانیِ پایانیِ پلیس/جین هاکمن در آن انبار متروک آخر‌الزمانی، در حالی‌که ردّ خلافکار/فرناندو رِی را می‌جوید و نمی‌یابد، به خصیصه‌نمای تریلرهای پلیسی‌ـ‌جنایی دهه‌ی هفتاد و کارنامه‌ی فریدکین بدل شد. رابط فرانسوی، بدون فریدکین، ادامه می‌یابد و به رابط فرانسوی ۲ می‌رسد، در حالی‌که خود فریدکین رابط فرانسوی‌اش را با بیش از یک دهه‌ فاصله، در مکان و جغرافیایی دیگر به سرانجام می‌رساند: در فیلم بزرگِ زیستن و مردن در لس‌آنجلس. به‌واسطه‌ی شباهت در ترسیم شمایل پلیس خشن و قانون‌گریز، اغلب از رابط فرانسوی در کنار فیلم دان سیگل، هری کثیف (و دنباله‌هایش)، یاد می‌شود، اما به‌گمان من، این هم‌نشینیْ دقیق و عادلانه‌ نیست: مطمئن نیستم آن همسویی سرراست اخلاقیِ کاراکتر هری و سری فیلم‌های هری میان رابط فرانسوی و کاراکتر پلیسش (هاکمن) هم وجود داشته باشد…

……

این نوشته نخستین‌بار در صفحه‌ی اینستاگرام نگارنده منتشر شده است.